พลาสติก จาก ‘ปัญหา’ สู่ ‘พระเอก’ แห่งเศรษฐกิจหมุนเวียน

พลาสติก: วัสดุสำคัญในชีวิตประจำวันและความท้าทายระดับโลก

ปริมาณขยะพลาสติกในประเทศไทย ปีละ 2.88 ล้านตัน  ในช่วง 10 ปีที่ผ่านมา มีการนำพลาสติกกลับมารีไซเคิลหรือนำกลับมาใช้ประโยชน์เพียงประมาณ 0.5 ล้านตัน จากขยะทั้งหมด 2 ล้านตันต่อปี  และจากการศึกษายังพบว่ามีพลาสติกที่นำกลับมาเป็นวัตถุดิบที่สร้างมูลค่าได้อีกครั้งน้อยกว่า 25%   ขยะส่วนใหญ่ที่รีไซเคิลได้มักจะถูกทิ้งไปเพราะการคัดแยกที่ไม่ดีและขาดโครงสร้างพื้นฐาน การแก้ปัญหานี้ต้องอาศัยความร่วมมือในการลดใช้พลาสติก, เพิ่มการคัดแยก, และพัฒนาการรีไซเคิลทั้งเชิงกลและเคมี

วิวัฒนาการของพลาสติก: จาก Multilayer สู่ Monomaterial

พลาสติกถูกพัฒนาโดยคำนึงถึงคุณสมบัติเพื่อตอบโจทย์การใช้งานในชีวิตประจำวัน แต่ในช่วงหลัง เราเริ่มพัฒนาผลิตภัณฑ์ให้สามารถนำกลับมารีไซเคิลได้ง่ายขึ้น ยกตัวอย่างเช่น ในอดีต เราเคยใช้ถุงแชมพูที่เป็นถุงซาเช่ (Sachet) ซึ่งทำจากวัสดุหลายชั้น (Multilayer Material) เมื่อมีวัสดุหลายชั้นก็จะเกิดอุปสรรคในการรีไซเคิล เพราะไม่สามารถแยกชั้นต่างๆ ออกมาเพื่อให้รีไซเคิลได้ถูกชนิดของพลาสติก

แต่ในปัจจุบัน มีการพัฒนาทางเทคโนโลยีที่ทำให้ถุงซาเช่เหล่านี้สามารถใช้ วัสดุเดี่ยว (Monomaterial) ได้แล้ว ซึ่งเป็นการตอบโจทย์ที่ช่วยให้สามารถกู้คืนวัสดุใช้แล้วเหล่านี้กลับมารีไซเคิลได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น

ความแข็งแกร่งของ Supply Chain ไทย และการรีไซเคิล 6 ประเภท

อุตสาหกรรมพลาสติกในประเทศไทยมีความแข็งแกร่งอย่างยิ่ง เนื่องจากเรามีอุตสาหกรรมที่ครบถ้วนตลอดทั้งห่วงโซ่มูลค่า (Value Chain) ตั้งแต่ผู้ผลิตปิโตรเคมีที่ทำเม็ดพลาสติก ไปจนถึงผู้แปรรูปพลาสติกเป็นผลิตภัณฑ์ต่างๆ และในระยะหลังก็ได้ขยายไปถึงอุตสาหกรรมรีไซเคิล

พลาสติกหลักๆ แล้วแบ่งออกเป็น 6 ประเภท ได้แก่ PET, HDPE, PVC, LDPE, PP, และ PS พลาสติกแต่ละประเภทจะมีคุณสมบัติเฉพาะตัว ทำให้สามารถตอบโจทย์ได้หลากหลายอุตสาหกรรม ตั้งแต่ยานยนต์ไปจนถึงบรรจุภัณฑ์ อย่างไรก็ตาม เนื่องจากพลาสติกใช้กันอย่างแพร่หลายและมีปริมาณมาก ระบบการรีไซเคิลและการจัดการหลังการใช้จึงมีความสำคัญอย่างยิ่ง

เทคโนโลยีการรีไซเคิล: จาก Mechanical สู่ Chemical Recycling

เพื่อให้พลาสติกที่ใช้แล้วสามารถนำกลับมาหมุนเวียนใช้ใหม่ได้อย่างมีประสิทธิภาพ จึงมีการพัฒนาระบบการรีไซเคิลอย่างต่อเนื่อง โดยเทคโนโลยีการรีไซเคิลแบ่งออกเป็น 2 ส่วนหลักๆ:

• การรีไซเคิลทางกล (Mechanical Recycling): การรีไซเคิลประเภทนี้อาจต้องมีการจัดการวัสดุก่อนเข้าสู่ระบบจริง วัสดุที่ได้จากกระบวนการนี้อาจมีคุณสมบัติลดลงเล็กน้อยจากวัสดุใหม่ (Virgin Material) แต่สามารถพัฒนาโดยการเติมแต่งสารบางประเภทเพื่อให้คุณสมบัติกลับมาเทียบเคียงกับวัสดุใหม่ได้
• การรีไซเคิลขั้นสูง/ทางเคมี (Chemical/Advance Recycling): เป็นเทคโนโลยีที่ก้าวหน้ากว่า ข้อดีคือต่อให้การจัดเก็บและล้างทำความสะอาดอาจจะไม่สะอาดสมบูรณ์ 100% ก็สามารถนำไปผ่านกระบวนการนี้ได้ ซึ่งจะทำให้คุณสมบัติของวัสดุที่ได้มานั้นเทียบเคียงกับเม็ดใหม่เลยทีเดียว นั่นหมายความว่าเราสามารถใช้ทดแทนเม็ดพลาสติกใหม่ (Virgin Material) ได้ 100% จากกระบวนการ Chemical Recycling นี้

          อย่างไรก็ตาม การรีไซเคิลทางเคมีนั้นมาพร้อมกับต้นทุนที่สูงกว่า ดังนั้น คีย์สำคัญที่ทำให้การรีไซเคิลแบบกล (Mechanical) สามารถใช้งานได้อย่างคุ้มค่า คือ การจัดการก่อนที่จะเข้าสู่โรงงานรีไซเคิล

หัวใจสำคัญคือ ‘การจัดการ’ บทบาทของทุกภาคส่วน

เทคโนโลยีการรีไซเคิลนั้นมีการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง แต่คอขวดที่แท้จริงกลับอยู่ที่ การจัดการ หากการจัดการดี เทคโนโลยีที่เรามีอยู่สองตัวนี้ก็จะสามารถเอื้อต่อการรีไซเคิลพลาสติกได้มากกว่าที่เป็นอยู่ในปัจจุบัน การจัดเก็บและการจัดการหลังการใช้มีความสำคัญยิ่งต่อการทำเศรษฐกิจหมุนเวียน (Circular Economy) เนื่องจากพลาสติกมีข้อดีคือมันอยู่คงทนถาวรนานหลายร้อยปี ซึ่งหากเรามีการจัดการที่ถูกต้อง ก็สามารถนำสิ่งเหล่านี้กลับมาใช้ประโยชน์ได้อย่างมีประสิทธิภาพสูงสุด

          การจัดการที่ดีต้องอาศัยความร่วมมือจากทุกภาคส่วนในห่วงโซ่คุณค่า:

• ประชาชน/ครัวเรือน: ต้องมีส่วนร่วมรับผิดชอบในการคัดแยกขยะตั้งแต่ต้นทาง เพื่อให้สามารถแยกประเภทออกมาได้อย่างไม่ปนเปื้อน การคัดแยกที่ถูกต้องจะทำให้ต้นทุนในการรีไซเคิลถูกลง และเป็นจุดเริ่มต้นของความสะอาดของเม็ดพลาสติกที่ได้
• หน่วยงานท้องถิ่น/รัฐ: องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (อบต., อบจ.) มีบทบาทสำคัญในการรับขยะที่คัดแยกแล้ว เพื่อส่งต่อให้กับโรงรีไซเคิล
• ซาเล้ง (Seng): ถือเป็นฮีโร่และโลจิสติกส์ที่สำคัญมาก พวกเขาเปรียบเสมือนมดงานที่สามารถกระจายตัวและเข้าถึงบ้านเรือนประชาชนได้ หากมีการยกระดับให้พวกเขามีความสามารถในการคัดแยกและขนส่งได้ดียิ่งขึ้น ก็จะสามารถตอบโจทย์ห่วงโซ่มูลค่าทั้งหมดได้
• ผู้ประกอบการ/ผู้ผลิต (Converter): ต้องพัฒนาเทคโนโลยีและออกแบบผลิตภัณฑ์ที่เรียกว่า “Design for Recycle” หรือการออกแบบเพื่อให้ง่ายต่อการนำกลับมาหมุนเวียนใช้ใหม่

นวัตกรรม Design for Recycle และเศรษฐกิจหมุนเวียน

เทรนด์สำคัญที่กำลังขับเคลื่อนในปัจจุบันคือเรื่องของสิ่งแวดล้อม และการออกแบบผลิตภัณฑ์เพื่อตอบโจทย์เศรษฐกิจหมุนเวียน ตัวอย่างเช่น ขวดน้ำที่ทำมาจาก PET รีไซเคิล 100% ที่ได้จากกระบวนการ Mechanical Recycle สามารถนำกลับมาใส่น้ำดื่มได้อีกรอบ

นอกจากนี้ การออกแบบเพื่อการรีไซเคิล (Design for Recycle) ยังนำไปสู่การลดความซับซ้อนในการคัดแยก เช่น:

• การออกแบบให้ ไม่ต้องมีฉลากที่ขวด โดยใช้วิธีทำปั๊มลายนูนสำหรับโลโก้หรือคุณสมบัติของผลิตภัณฑ์ที่ตัวขวดเลย ซึ่งวิธีนี้จะช่วยลดขั้นตอนในการคัดแยก เพราะฉลากกับขวดเป็นคนละวัสดุกัน

Key Takeaway

การหมุนเวียนวัสดุกลับมาใช้ใหม่ตลอดทั้งวงจรชีวิตของผลิตภัณฑ์นั้นเป็นประเด็นสำคัญที่สามารถตอบโจทย์เรื่องสิ่งแวดล้อมได้มากที่สุด ภาคอุตสาหกรรมในไทยก็ให้ความสำคัญและมีความร่วมมือกับภาครัฐในการร่างแผนการจัดการขยะพลาสติกและอิเล็กทรอนิกส์แห่งชาติ รวมถึงการจัดทำโครงการนำร่อง เช่น โครงการศูนย์นวัตกรรมที่อำเภอ บ้านฉาง จังหวัดระยอง ซึ่งเป็นศูนย์ที่ให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการคัดแยกและนำวัสดุใช้แล้วมาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ต่างๆ การทำเช่นนี้ไม่เพียงแต่ช่วยรักษาสิ่งแวดล้อมเท่านั้น แต่ยังสร้างรายได้จากการคัดแยกขยะให้กับชาวบ้านอีกด้วย การจัดการพลาสติกที่ดีจึงสามารถทำให้พลาสติกยังคงเป็นวัสดุที่มีประโยชน์มหาศาล และเป็นมิตรกับเราได้ต่อไป

Source :  อุตสา หาทำ ตอนที่ 12 พลาสติกรีไซเคิล…ทำได้จริง !